De eerste verpakkingsvrije winkel van Nederland, Opgeweckt Noord in Groningen, opende haar deuren in 2015. In de jaren daarna kwamen er op steeds meer plekken in Nederland, vaak via crowdfundingsacties, verpakkingsvrije winkels bij. Toch lukte het ze lang niet allemaal om te overleven. Bag & Buy aan de Twijnstraat in Utrecht moest in 2016 al na een half jaar weer sluiten. En ook het Groningse Opgeweckt Noord hield het al na veertien maanden voor gezien.

Koop wat je nodig hebt
De verpakkingsvrije winkel is feitelijk een eigentijdse versie van de ouderwetse kruidenier. Zo één waar je (groot)ouders decennia geleden kwamen voor hun boodschappen. Allerlei levensmiddelen staan uitgestald in rijen potten, blikken en bakken: pasta, granen, bloem, groentes, fruit, wasverzachter, zeep, olie… Je stopt het zelf in je vershoudbakje, pot, doos of zakje, waarna de winkelier het voor je afweegt. De voordelen: je koopt precies de hoeveelheid die je nodig hebt en betaalt per gewicht. En: je bespaart er een grote bult verpakkingsmateriaal mee.

Zelf meenemen
De kern van het concept is gelijk ook een van de belangrijkste nadelen. Want voordat je naar de verpakkingsvrije winkel gaat, moet je er dus zelf aan denken om je eigen bakjes, potten en groente- en fruitzakjes mee te nemen. Als in de winkel blijkt dat je ze bent vergeten, dan is het makkelijk om gewoon weer verpakte producten te kopen. Het is dus belangrijk dat het ‘in je systeem’ komt. En dat vergt tijd en discipline. 

Zeggen of doen?
Uit diverse onderzoeken blijkt dat consumenten hun koopgedrag willen verduurzamen. Maar, zo blijkt wel uit ervaring: consumenten doen (nog) niet wat ze zeggen. “Mensen hebben weinig tijd. En ook al vinden ze milieuvervuiling belangrijk: dat verdwijnt naar de achtergrond als ze snel boodschappen moeten doen”, zegt Kitty Koelemeijer, hoogleraar Marketing & Retail aan Nyenrode Business Universiteit.

Verwachte stijging
Aan de andere kant: dankzij consumenten die overtuigd kiezen voor verpakkingsvrij inkopen, en die wél de moeite willen doen om zelf hun verpakkingen mee te nemen bij het winkelen, draait een aantal van deze milieubewuste winkels wel degelijk gezond. Volgens een rapport van Zero Waste Europe en Eunomia waren er in 2020 al zo’n tweeduizend zero waste winkels verspreid door heel Europa.

De verwachting is dat de verkoop van onverpakte producten alleen nog maar gaat stijgen in de komende tien jaar. In sommige landen helpt de regelgeving het verminderen van verpakkingsmateriaal een handje. Zo zijn sinds 1 januari 2022 in Frankrijk plastic verpakkingen van zo’n dertig verschillende soorten groente en fruit verboden. In Luxemburg en Spanje geldt deze plastic ban sinds januari 2023. 

Zeven succesvolle voorbeelden op een rij
Ondanks de wankele start van verpakkingsvrij winkelen in Nederland is er inmiddels een aantal shops, voornamelijk in de grote steden, die gezond draaien. We hebben de 7 leukste voor je op een rij gezet, plus een aantal nieuwe initiatieven. 

1.     De Gieterij, Wageningen

De Gieterij bevindt zich in het hart van ‘Food Valley’, dé kennis- en innovatieregio van Nederland voor duurzame voedselproductie. “Het is net een warm bad”, vertelt Linde, die zelf biologische landbouw studeerde aan de Universiteit Wageningen en de winkel twee jaar geleden opende samen met haar compagnon Floor. Sindsdien hebben ze een grote vaste klantenkring opgebouwd, die nog altijd groeit. In hun winkel verkopen ze voornamelijk lokaal geproduceerde producten, biologisch en natuurlijk verpakkingsvrij. Hun leveranciers zijn ook zelf zichtbaar in de zaak aanwezig, via foto’s aan de muren. Het assortiment – van bier, wijn, ciders, vlees, eieren en pasta’s tot biozeep, vegan yoghurt en schapenkaas van Terschelling – wordt voortdurend verder aangepast en uitgebreid, bijvoorbeeld met kapucijners en lupine ‘van heel dichtbij’.

degieterij.com

2.     L’épicerie, Leiden

Toen ze zo’n drie jaar geleden in Nederland kwam wonen, verbaasde ze zich over al die plastic verpakkingen. De Franse Caroline besloot toen maar zelf een verpakkingsvrije winkel te openen, onder het mom: ‘The small daily changes that we each make can have a big, positive impact on our environment’. Bij L’épicerie (Frans voor kruidenier) kun je terecht voor allerlei onverpakte granen, zaden, kruiden, koffie, thee, koekjes en olie. Alles is fairtrade en biologisch; de schoonmaakmiddelen zijn biologisch afbreekbaar.

epicerie-leiden.nl 

3.     Oodles and Pinches, Haarlem

Toen de Duitse Inge Echterhölter in Haarlem kwam wonen, viel het haar op dat er weinig zero waste-mogelijkheden zijn in Nederland. “In Duitsland zijn we gewend aan verpakkingsvrije winkels”, vertelt ze in een recent interview op Jij&Wij Beleggen. Zo startte ze eerst met de verkoop van badkamerproducten op biologische markten. In de zomer van 2021 opende ze haar eigen Zero Waste Shop in een drukke winkelstraat in Haarlem. Naast voedingsmiddelen zoals rijst, bonen, noten en pasta verkoopt ze ook natuurlijke, plasticvrije en vegan was-, schoonmaak- en verzorgingsproducten en gerecyclede tassen van het eveneens Haarlemse NoMorePlastic.

oodlesandpinches.nl

4.     Elemental Eco, Breda

De Amerikaanse Luara richtte in 2018 haar verpakkingsvrije winkel op, eerst gevestigd in STEK Breda, een creatief bedrijventerrein met tal van inspirerende ondernemers, tegenwoordig aan de Boschstraat 66 in hartje centrum. In de podcast van Team Plesstic vertelt ze onder meer over de voedselhub met lokaal verbouwde groenten die ze wil opzetten. Zo kwamen afgelopen zomer de eerste biologische bloemkolen, broccoli en diverse soorten pompoenen van het veld. Ook zet ze zich in voor een duurzame community met lokale boerderijen, kunstenaars en andere leden. Naast allerhande bulkproducten, van kruiden en specerijen tot koffie en natuurlijke schoonmaak- en verzorgingsproducten, kun je bij Elemental Eco terecht voor lokaal en duurzaam gemaakte cadeaus, lokale biologische zuivel en homeopathische-, kruiden- en kookworkshops.

elemental-shop.com

5.      LOOS, Utrecht

Sinds een jaar zie je een wel heel bijzondere fiets door Utrecht rijden, die van LOOS. Vier Utrechtse studenten bedachten samen een ‘zero waste winkel op wielen’ en hielden een geslaagde crowdfundingsactie om hun initiatief vleugels te geven. Sindsdien rijden ze op vrijdag en zaterdag met een elektrische fietskar diverse vaste routes door Utrecht. Op de kar, die volgepakt zo’n 500 kilo weegt, staat een hele rits met dispensers, bakken en potten: van pasta tot ontbijtgranen en van koffie, thee, chocola en koekjes tot bonen, smaakmakers en zaden. Het ontwerp voor een nieuwe, grotere fiets is al in de maak. Behalve de (nieuwe 2023-)routes door heel Utrecht heeft LOOS sinds kort ook een vast verkooppunt: op donderdag van 15.00 tot 18.00 uur bij bedrijfscentrum De Alchemist aan de Europalaan.

loosutrecht.nl

6.     Wild Sage Foods, Amsterdam

De gloednieuwe bulkwinkel Wild Sage Foods in Amsterdam is opgericht door het vriendenstel Nikolaos (Grieks) en Mitchell (Amerikaans/Portugees) met een passie voor heerlijk eten. ‘Als je een keuken hebt, ben je een kok’ luidt hun slogan. Je vindt er hoogwaardige, biologische ingrediënten die je verpakkingsvrij kunt kopen, denk aan vegan truffelkaas en honing van Mr. en Mrs. Watson. De winkel is minimalistisch en chique ingericht met zelfs een ruimte voor workshops bij lokale producenten en stadsboeren. Of voor een kopje koffie met verrukkelijke vegan delicatessen, terwijl je onderweg naar huis je bulkboodschappen direct bij de kassa weegt en afrekent.

wildsagefoods.nl

7.     Lock O Loop, Delft

Met dit ingenieuze Click ’n Collect-concept, omzeilde de Frans-Canadese Gwen de flinke investering die komt kijken bij het openen van een winkel. Je bestelt online je producten, kiest welke potten of zakjes je erbij wilt bestellen, en haalt je bestelling op bij een van de pick-up punten in Delft. In de toekomst komen er door de hele stad 24/7 lockers waar je je bestelling kunt ophalen op elk moment van de dag. Een volgende keer lever je dan je lege (statiegeld)flessen weer in bij je nieuwe bestelling sojasaus, groentebouillon of gedroogde vruchten.

www.lockoloop.nl

Waar nog meer?
Je kunt hiernaast op nog veel meer plekken verpakkingsvrij boodschappen doen. Zoals boerderijen voor verse melk en kaas, oliewinkels waar je zelf olijfolie kunt tappen en een groenteboer waar je naast verse groente en fruit zelf hummus en olijven in je eigen bakje schept.

Nicky en Jessie van Het Zero Waste Project verzamelen alle winkels waar je verpakkingsvrij kunt kopen in Nederland in een handige kaart op hun website.