Als iemand in Nederland weet wat pensioendeelnemers willen, is het Rob Bauer. Hij is professor en hoogleraar aan de Universiteit Maastricht, verbonden aan de leerstoel Institutioneel Beleggen en aan de Elverding-leerstoel voor Sustainable Business, Culture and Corporate Regulation. Bauer doet wetenschappelijk onderzoek naar de wensen en voorkeuren van pensioendeelnemers. Hij doet dat sinds 2018 voor Pensioenfonds Detailhandel. In maart 2021 publiceerde hij het rapport ‘Get Real!, Individuals Prefer More Sustainable Investments’. Daarbij ondervroeg hij samen met zijn collega’s Tobias Ruof en Paul Smeets 50.000 pensioendeelnemers van Pensioenfonds Detailhandel. De verrassende uitkomsten geven het pensioenfonds belangrijke input voor het bepalen van de beleggingskeuzes en de rapportage werd afgelopen oktober onderscheiden met een internationale award.

Waarom wil je weten wat pensioenspaarders willen?
“Simpel: omdat je als pensioenfonds namens je deelnemers vrijwel dagelijks belangrijke keuzes moet maken. Keuzes die grote invloed hebben op hun inkomen voor later én op de wereld om hen heen. Want ga maar na: als je namens je deelnemers miljarden euro’s belegt, maakt het nogal uit waarin je dat doet. Als grote belegger kun je immers veel verschil maken.”

Hoe vermijd je sociaal wenselijke antwoorden en kom je erachter wat pensioenspaarders écht willen?
“Dat is precies de kunst. Als je mensen recht in hun gezicht vraagt wat ze belangrijker vinden – bijvoorbeeld duurzaamheid of rendement – zullen ze als sociaal gewenst antwoord sneller duurzaamheid kiezen. Maar ménen ze dat ook? Daar kom je moeilijk achter.”

Toch is dat jullie gelukt. Hoe?
“Pensioenfonds Detailhandel kwam in 2018 naar ons toe met de vraag om wetenschappelijk te onderzoeken of deelnemers wilde dat het fonds meer ging doen aan duurzaamheid en verantwoord ondernemen. En niet vrijblijvend: ze zouden de uitslag gebruiken als richtlijn voor hun beleggingsbeleid – als bindend referendum. We zeiden vooraf tegen de ondervraagden: ‘Wat jullie in meerderheid willen, gaat jullie pensioenfonds echt doen!’ We wisten uit eerder onderzoek dat je dan eerlijke antwoorden krijgt.”

Wat waren de uitkomsten?
“Maar liefst 67% van de bijna 50 duizend ondervraagden wilde dat hun pensioenfonds duurzamer belegt. Zelfs als dat zou betekenen dat dat eventueel minder rendement oplevert. Dat was meer dan we dachten.”

Opvallend inderdaad! Waren er ook mensen tegen?
“Ja, maar dat was slechts 10%, en ook dat vonden we best opmerkelijk. Verder wilde 70% dat hun pensioenfonds in gesprek gaat met de bedrijven waarin het investeert over verduurzaming van hun business. En dat gebeurt dus ook.”

Antwoordden vrouwen anders dan mannen, of jongeren anders dan ouderen?
“Ja. Over het algemeen vinden jongeren duurzaamheid belangrijker dan ouderen, en vrouwen meer dan mannen, en zijn ze meer bereid om daar desnoods rendement voor op te geven. Politieke voorkeur speelt ook een grote rol: mensen die doorgaans stemmen op partijen die in de Peilingwijzer hoger scoren op duurzaamheidsonderwerpen, lieten ook in dit onderzoek weten dat ze verantwoord beleggen belangrijker vonden.”

(lees verder onder de foto)

Wat is er met die uitkomsten gedaan?
“In november 2018 hebben we de resultaten gepresenteerd. Een week later heeft het bestuur de knoop al doorgehakt en alles opgestart. Het is intensiever in gesprek gegaan over duurzaamheid met de bedrijven waarin het investeert. Ook heeft het een extra doel toegevoegd aan de duurzaamheidsdoelen van de Verenigde Naties waarop het de focus had gelegd. Van de 17 ESG-doelen had het pensioenfonds er drie geselecteerd: Eerlijk werk en economische groei, Klimaatactie, en Vrede, justitie en sterke publieke diensten. Daarop ligt de focus. Naar aanleiding van ons onderzoek kwam daar een vierde bij: Verantwoorde consumptie en productie.”

Met respect: dat klinkt nog vrij theoretisch. Was er ook concrete actie?
“Jazeker! Concrete actie is ook dat ze intensiever de dialoog zijn aangegaan met bedrijven waarin ze beleggen op die vier SDG’s. Dat is niet theoretisch of abstract, dat is echt active ownership. Bovendien hebben ze als eerste ter wereld een eigen duurzaamheidsindex opgebouwd die de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN als uitgangspunt neemt. In die index, beheerd door BlackRock, zitten uitsluitend fondsen die voldoen aan de verantwoorde beleggingsprincipes en de vier ESG-doelen van het pensioenfonds.”

Dat klinkt al beter. Hoe groot is die index inmiddels?
“In die portefeuille zitten bedrijven met een totaal belegd vermogen van ongeveer € 9 miljard, naast nog € 2 miljard van het Pensioenfonds Detailhandel in andere duurzame indices en nog eens zo'n € 3 miljard in andere beleggingen die heel concreet zaken verbeteren als het gaat om mensenrechten, werkomstandigheden en goed bestuur.”

Hoe werkt dit in de praktijk?
“In het kort komt het erop neer dat het pensioenfonds meer geld investeert in bedrijven die op die vier thema’s goed presteren. En minder in bedrijven die hierop minder presteren – die worden afgebouwd.”

In 2020 hebben jullie een vervolgonderzoek gedaan. Wat kwam daaruit?
“We hebben toen onderzocht of de deelnemers nog steeds hetzelfde vonden als eind 2018. Uit andere onderzoeken weten we dat sociale voorkeuren vrij stabiel zijn. Dat was hier niet anders: opnieuw gaf twee derde van de deelnemers aan dat ze wil dat het fonds duurzaam belegt, ook al gaat dat ten koste van rendement.”

(lees verder onder de foto)

Duurzaamheid en rendement gaan toch al heel vaak hand in hand?
“Klopt. Het is een oude gedachte dat beleggen in duurzaamheid rendement kost. Dat is niet zo, Het is geen ‘of-of’ meer. Duurzaamheid en rendement gaan tegenwoordig heel goed samen.”

Neem je als fonds geen groot risico door te doen wat deelnemers willen?
“Dat denk ik niet. Banken en beleggingsfondsen moeten hun klanten vanaf augustus 2022 verplicht vragen naar hun voorkeuren als het gaat om duurzaamheid. Voor Nederlandse pensioenfondsen is dat nog niet verplicht; ze hebben dat bij convenant wel afgesproken, maar de manier waarop staat nog niet omschreven. In de EU is wetgeving in de maak die hetzelfde nastreeft, maar ook dat gaat nog even duren. Pensioenfonds Detailhandel loopt dus voor de muziek uit.”

Werkt dat ook in de praktijk?
“Volgens mij wel. De resultaten spreken voor zich: de dekkingsgraad van Pensioenfonds Detailhandel was per eind maart 2022 inmiddels 120,7%. En hoe hoger de dekkingsgraad, hoe beter de financiële positie van het fonds.”

Komt er meer vervolgonderzoek?
“Ja, we onderzoeken nu hoeveel risico deelnemers vinden dat het pensioenfonds mag nemen bij het beleggen van hun pensioengeld. Het deelnemersbestand Pensioenfonds Detailhandel is heel divers, een dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking. De vraag is wat de risicobereidheid van al deze verschillende mensen is, of die onderling sterk verschilt, en wat dat betekent voor hun wensen rondom verantwoord beleggen. Als we dat weten, kan het pensioenfonds de juiste keuzes maken. Precies zoals de deelnemers graag zien.”

Wie is ROB BAUER?

Prof. dr. Rob Bauer (54) is hoogleraar Institutioneel Beleggen aan de Universiteit Maastricht. In zijn wetenschappelijk onderzoek richt hij zich onder meer op pensioenfondsen, verantwoord beleggen en aandeelhoudersactivisme. Daarnaast is hij oprichter en directeur van ECCE, onderzoeksinstituut in duurzame financiën en maatschappelijk verantwoord beleggen, executive director van het International Centre for Pension Management (ICPM) van de Rotman School of Management en voorzitter van de Global Research Alliance of Sustainable Finance and Investments (GRASFI).